توجه چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
توجه، یک عملکرد مغزی کلیدی است که به نظر ما یکی از مهم‌ترین عوامل در موفقیت انسان‌ها می‌باشد. اما توجه چیست؟ فرض کنید شما می‌توانید همه‌ی آنچه را که در دنیای بیرونی یا در درون ذهن خودتان روی می‌دهند، در یک صحنه‌ی بزرگ تئاتر تماشا کنید. شما تنها تماشاچی این سالن بزرگ و در حال مشاهده‌ی این رویدادهای متنوع هستید. سالن تقریبن تاریک است و شما برای دیدن رویدادهای مدنظر خود، یک نورافکن در اختیار دارید که دایره‌ی کوچکی از این صحنه را کاملن روشن می‎کند.
 

 
شما می‌توانید با جابجا کردن این دایره‌ی نورانی، به مشاهده و بررسی بخشی محدود از رویدادهای این صحنه‌ی بزرگ بپردازید. این دایره‌ی نورانی در واقع «دایره‌ی توجه» شماست. شما نمی‌توانید تمام اطلاعات مربوط به رویدادهای داخل ذهن یا دنیای بیرونی اطراف خود را به صورت همزمان دریافت کنید. شما ناگزیر به انتخاب هستید. دایره‌ی توجه در واقع اطلاعات انتخاب شده را محدود می‌کند. این دایره‌ی نورانی توجه، شش ویژگی اساسی دارد که در افراد مختلف، متفاوت هستند:

1. شدت نور

هرچه شدت نور دایره‌ی توجه شما بیشتر باشد، جزئیات بیشتری را داخل دایره‌ی نورانی و با کیفیت بیشتر دریافت می‌کنید. به این ویژگی، «شدت توجه» یا attention accuity می‌گویند.

2. قطر دایره‌ی نورانی

انسان‌های مختلف، توانایی‌های متفاوتی در افزودن قطر این دایره‌ی نورانی در مواقع لزوم دارند. طبیعی است که افزودن بر قطر دایره‌ی نورانی، شدت نور را در نقاط دایره کاهش می‌دهد. اما حفظ کردن شدت نور کافی با وجود افزایش نسبی قطر دایره‌ی نورانی، توانایی ارزشمندی است و به آن «بازه‌ی توجه» یا attention span گفته می‌شود.

3. تعداد دایره‌های نورانی همزمان

افراد توانمندی‌های متفاوتی برای تقسیم کردن این دایره‌ی نورانی در دو یا سه نقطه‌ی متفاوت روی صحنه دارند. به این توانمندی «توجه تقسیم شده» یا divided attention می‌گویند. البته اینجا صحبتی از درست یا اشتباه بودن این ویژگی نیست.

4. توانایی حفظ کردن دایره‌ی نورانی روی یک نقطه از صحنه در طول زمان

دایره‌ی نورانی به طور طبیعی روی نقاط مختلف صحنه جابه‌جا می‌شود تا از هر رویدادی، صحنه‌ای ثبت کند. این که ما بتوانیم این دایره‌ی نورانی را مدتی طولانی روی یک نقطه حفظ کنیم، توانمندی ارزشمند دیگری است که به آن «توجه متمرکز» یا focused attention یا اصطلاحن «تمرکز» ( concentration ) گفته می‌شود.

5. توانایی جابه‌جا کردن هدفمند دایره‌ی نورانی بین رویدادهای مهم روی صحنه

جابه‌جایی دایره‌ی نورانی به صورت هدفمند کار آسانی نیست. به این توانمندی، «جابه‌جایی توجه» یا shifting attention گفته می‌شود. جابه‌جایی دایره‌ی نورانی توجه از یک کار مهم مانند «طراحی برنامه‌ی کاری هفتگی» به کار مهم دیگر مانند «پاسخ دادن به تلفن خانواده یا رئیس سازمان» و دوباره بازگرداندن توجه به کار قبل، یعنی طراحی برنامه‌ی کاری هفتگی، نیازمند توانایی جابه‌جایی توجه است.

6. توانایی انتخاب هدفمند اطلاعات داخل دایره‌ی نورانی

داخل دایره‌‎ی نورانی، برخی از رویدادها در نگاه اول دیده می‎شوند. اما برخی دیگر، به دقت خاص نیاز دارند تا به چشم بیایند. توانایی «توجه انتخابی» یا selective attention این امکان را به شما می‌دهد که از مجموعه رویدادهای داخل دایره‌ی نورانی، به صورت هدفمند و با انتخاب آگاهانه، رویدادهای خاصی را حتا اگر چندان برجسته نباشند، انتخاب کنید. برای مثال وقتی چهره‌ی یک شخص را داخل دایره‌ی نورانی توجه خود قرار می‌دهید، در نگاه اول، جنسیت (مرد یا زن بودن)، جذابیت ظاهری(زیبایی) یا احساسات چهره(مانند ناراحتی یا خوشحالی) به چشم می‌آیند. اما اگر هنگام مشاهده‌ی صد چهره‌ی متفاوت به صورت یکی یکی با فاصله‌ی کم زمانی، بتوانید با سرعت زیاد فقط سن حدودی آن‌ها را تخمین بزنید، بدون آن که اطلاعات دیگر مانند جنسیت، جذابیت یا احساسات را به مغز وارد کنید، از توجه انتخابی خود به خوبی استفاده کرده‌‎اید.
 
در ادامه بیشتر به بحث توجه و تمرکز خواهیم پرداخت. ممنون از اینکه وقت گذاشتید و این مقاله را مطالعه کردید 🙂